Bij vrijwel iedere organisatie of bestuur waar ik kom, herken ik bepaalde machtsverhoudingen. Die kunnen soms diep gaan en het werkplezier bederven. Vaak is het een enkeling die door houding en gedrag een hele situatie naar zijn hand kan zetten. En het valt me steeds weer op hoe ver zo’n iemand kan gaan. Het communiceren van nieuw beleid lukt steeds niet, omdat het ‘ergens’ wordt tegengehouden. Is dat weerstand of hebben we te maken met manipulatie? Het onderscheid herkennen helpt niet alleen jou verder, maar ook veel collega’s. Hier lees je hoe de manipulatie van meneer X herkent en wat je eraan kunt doen.
Veranderen doet niemand graag, ook al beweren mensen van wel. In dit decennium buitelen de veranderingen over de scholen en besturen heen. De aanleidingen liggen in omgevingsfactoren, zoals de wetsverandering Passend Onderwijs. En ze komen uit de organisatie zelf, als bijvoorbeeld het aantal leerlingen daalt of een school moet knokken voor behoud van haar basisarrangement. Communicatie is een sturend onderdeel van iedere verandering. Ook met een goede communicatie, lukt het niet altijd om een verandering te implementeren, zelfs als de noodzaak evident is. Gangbare verklaringen hiervoor zijn cultuur, structuur en medewerkers. Maar er is één verklaring waarover we het niet vaak hebben, en dat zijn de machtsverhoudingen. Ook hierdoor strandt beleid, vaak zonder dat we het doorhebben.
Bij weerstand loont het de moeite de redenen te onderzoeken. Een reden kan bijvoorbeeld zijn dat je niet of niet goed hebt gecommuniceerd: als er geen begrip of inhoud is, dan gaan medewerkers gauw in de weerstand. Medewerkers zijn bang er slechter van te worden: we krijgen het nog drukker, minder plezier in het werk. De verandering kan onduidelijkheid geven omdat het doel ervan niet helder is. Of medewerkers vrezen niet aan de nieuwe eisen te kunnen voldoen. Signalen die je niet aan de kant kunt schuiven, en die je zeker moet oppakken.
Ik signaleer dat er ook andere redenen kunnen zijn.
Soms komt de weerstand voort uit onveranderbare karaktereigenschappen. Bij veranderingen kan macht een belangrijke rol spelen.
Machtsverhoudingen groeien en bloeien door manipulaties in een organisatie / school. Daar zijn we soms onbewust debet aan. Als leidinggevende wil je een leraar of docent overhalen om een groep of klas onder zijn hoede te nemen. Je geeft daarom als argument dat je weet dat de leraar een zeer loyale werknemer is. Je komt speciaal bij hem. Je zou iemand anders kunnen vragen, maar je hebt nu eenmaal meer vertrouwen in zijn expertise. Je streelt zijn gevoel van eigenwaarde, om hem iets te laten doen waar hij eigenlijk geen zin in heeft. Is dit slimme communicatie of is dit manipulatie?
De grens tussen overtuigen en manipuleren is soms vaag. In mijn communicatie-adviezen loop ik er regelmatig tegenaan dat werknemers of ouders (als de ontvangers van de boodschap) voluit uit de bron van manipulaties putten. Het antwoord van de ‘zender van de boodschap’ is: nog meer en nog vaker communiceren, om juist diegene die – bewust of onbewust – manipuleert, te overtuigen van de noodzaak van de verandering. Helaas laten veel mensen die manipuleren zich niet sturen, omdat het manipuleren een onveranderbare karaktereigenschap is. Je kunt communiceren tot je een ons weegt, zonder dat het resultaat oplevert.
Ervaring heeft mij hiervan bewust gemaakt, waardoor ik erop gebrand ben om communicatie niet te laten bepalen of frustreren door mensen met een eigen agenda. Hoe weet je of je te maken hebt met iemand die betrokken is, of met iemand die manipuleert? Laten we de manipulator meneer X noemen. Deze zeven kenmerken van manipuleren kunnen je helpen meneer X te identificeren :
- Meneer X weet uitstekend op je schuldgevoel in te spelen
Meneer X speelt in op jouw schuldgevoel of emotie. Hij weet je een schuldgevoel te geven omdat je iets gezegd hebt – of juist niet gezegd hebt. Het ligt hoe dan ook bij jou. Hij kruipt graag in de slachtofferrol en wekt daardoor bij jou de behoefte op om te willen steunen, helpen en verzorgen. Hoe doorbreek je dit? Geef bijvoorbeeld aan: “Ik heb er alle vertrouwen in dat het je zal lukken om het zelf op te lossen”. Dat helpt je om weer de focus op het beleid te leggen, en niet op de persoon.
- Eerst zegt meneer X iets, later beweert hij absoluut dat niet te hebben gezegd
Als je je in een relatie telkens afvraagt of je misschien eens op moet schrijven wat je met deze persoon hebt afgesproken of hebt besproken, dan kan het zijn dat je wordt gemanipuleerd.
Meneer X is expert in het omdraaien van de zaken. Jij dacht besproken te hebben dat het ‘wit’ was, door meneer X wordt het vervolgens ‘zwart’ genoemd. Hij weet het ook nog zo te beredeneren, dat je aan je eigen verstand gaat twijfelen.
Voeg de daad bij het woord en zet inderdaad de afspraken zwart op wit. Ook die staan voor meneer X nog ter discussie, maar dan weet je in ieder geval dat er met je geheugen nog niets mis is.
- Meneer X helpt graag
Als je meneer X vraagt iets te doen, dan zal hij dat graag aanbieden. Misschien heeft hij het al aangeboden voor je erom vroeg! Als je zijn aanbod echter aanneemt, dan begint het zuchten en klagen, vaak juist niet naar jou toe, maar naar anderen. Uit de non-verbale communicatie van meneer X blijkt hoe onredelijk je bent dat je dit aan hem hebt gevraagd! Laat je echter niet vermurwen: hou meneer X aan de afspraak.
- Meneer X neemt het niet zo nauw met de waarheid
Meneer X is nooit direct. Hij roddelt graag over anderen. Hij zegt tegen jou wat je graag wilt horen, maar doet daarna precies het tegenovergestelde om jouw beleid te ondermijnen. En vertelt graag dat het niet zijn idee was en dat hij ook maar uitvoert… Schrijf ook deze afspraken met meneer X op en kom erop terug als je hem spreekt.
- Meneer X heeft het altijd sterker meegemaakt
Heb jij een uur vertraging door het openbaar vervoer, reken er maar op dat meneer X er minimaal het driedubbele op heeft zitten. Het is lastig om de communicatieve verbondenheid met meneer X te vinden, omdat hij in veel gesprekken die worden gevoerd, altijd zelf weer in de spotlight wil staan. Blijf focussen op het onderwerp en geef meneer X weinig of geen ruimte voor deze inbreng.
- Meneer X beïnvloedt de sfeer
Als meneer X boos is, zal iedereen het weten! Hij weet een overleg zo te beïnvloeden, dat het impact heeft op het hele team. Wat het team vervolgens probeert is om dat negatieve klimaat te neutraliseren. Dat is precies wat meneer X wil.
Je zou bijna vergeten dat er nog meer mensen aan het overleg deelnemen, die evenveel recht hebben op een mening en aandacht.
- Meneer X wil je aan hem binden
Meneer X deelt graag (gevoelige) privé-informatie met je. Dat brengt vaak medelijden en sympathie teweeg, en dat is waar hij naar zoekt vanuit zijn slachtofferrol. In het begin vind je de persoon open en kwetsbaar, maar ook daar zul je snel van terug komen. Laat je niet meeslepen door de privéverhalen van meneer X.
Het is niet mijn bedoeling dat je mensen beoordeelt met dit lijstje en de rode pen in de hand. Ik wil je bewust maken dat karaktereigenschappen van medewerkers belangrijke elementen zijn in de communicatie. Er zijn meer karaktereigenschappen, maar manipulatie is een hardnekkige en een waar je veel last van kunt hebben.
De zeven punten laten zien dat moeilijkheden bij de implementatie van veranderingen of beleid niet altijd één op één gekoppeld hoeven te worden aan algemene weerstand. Het kan heel goed dat je te maken hebt met een meneer X die, hoe je ook communiceert, niet gaat veranderen of meegaat met het beleid.
Waar een meneer X bestaat en hem de ruimte wordt geboden, is er ook iemand die daarvoor gevoelig is. Ben je iemand met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, zorg je graag voor anderen, heb je veel stress of kun je slecht nee zeggen? Wees dan op je hoede voor meneer X!
Nu ben ik benieuwd. Wat zie jij als manipulatie en wat doe je ertegen? Als jij tips en ideeën hebt, hoor ik ze graag via ghuis@huiscommunicatie.nl. Of bel 0252 34 36 48.
Stuur gerust dit artikel door aan iedereen die ook geïnteresseerd is in dit onderwerp. En als je ermee aan de slag gaat: veel succes!